نقش و روابط حسابرس، کمیته حسابرسی و

هیئت‌مدیره در پاسخگویی به سهامداران
 

مقدمه
سهامداران به‌خاطر محدودیت ساختار حاکمیتی، شرکتی و سایر محدودیت‌ها، قادر به نظارت و کنترل مدیر نیستند. مدیر نیز به‌منظور ایفای نقش مباشرتی خود، نیازمند گواهی حسابرسان است. از طرف دیگر، کارایی، اثربخشی و استقلال حسابرس مستلزم نهاد دیگری مانند کمیته حسابرسی است. در واقع، سهامداران از طریق سازوکار تعیین هیئت‌مدیره شرکت، به‌صورت غیرمستقیم بر عملکرد مدیر نظارت می‌کنند و مدیر با تایید و ارزیابی حسابرس به ایفای مسئولیت پاسخگویی عملکرد خود می‌پردازد. در نهایت، کمیته حسابرسی است که به ایجاد ارتباط مناسب بین هیئت‌مدیره، حسابرسان مستقل و حسابرسان داخلی شرکت کمک می‌کند. این کمیته می‌تواند بر مدیریت ارشد شرکت نظارت کند و به‌عنوان بازدارنده مدیریت از زیر پا گذاشتن کنترلهای داخلی، نقش مؤثری ایفا کند. کمیته‌های حسابرسی اثر‌بخش، به‌عنوان عاملی تعیین‌کننده در روند گزارشگری مالی، موجب افزایش اعتبار صورت‌های مالی حسابرسی‌شده می‌شوند. اعضای این کمیته با هیئت‌مدیره که مسئول حفظ منافع سهامداران است، همکاری کرده و بر کیفیت و مطلوبیت صورتهای مالی، حسابداری، حسابرسی، کنترل داخلی و فرایند گزارشگری نظارت می‌کند. برقراری ارتباط حسابرسان، کمیته حسابرسی و هیئت‌مدیره موجب افزایش جریان اطلاعات سودمند، اثر‌بخش و آگاهی‌دهنده می‌شود. این امر، به تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران کمک کرده و افزایش پاسخگویی در مقابل سهامداران را در پی خواهد داشت. در این مقاله به‌منظور حمایت از سهامداران، به چگونگی ایفای نقش و برقراری ارتباط حسابرسان، کمیته حسابرسی و هیئت‌مدیره پرداخته می‌شود.

حسابرس و هیئت‌مدیره
ناکامی‌های چشمگیر ناشی از اعتباردهی و نظارت نادرست در انرون (Enron)، وردکام (Worldcom) و سایر شرکتها، باعث پیش آمدن سؤالات مکرری در رابطه با اینکه «هیئت‌مدیره کجا بوده؟» شد. از آن به بعد، انتظارات عموم و قانون‌گذاران نسبت به هیئت‌مدیره افزایش یافت. این انتظارات، با سوءاستفاده‌های ناشی از ساختار به هم پیوسته شرکت با هیئت‌مدیره، به اوج خود رسید و از هیئت‌مدیره خواسته شد تا در راستای افشاگری، پاسخگوی استراتژی‌های برگزیده و عملکرد شرکت باشد. از این‌رو نقش هیئت‌مدیره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد (Gregory, 2007).
از جمله وظایف و مسئولیت‌های هیئت‌مدیره، می‌توان به موارد متعددی اشاره کرد؛ از جمله تعیین هدفها و رسالت سازمان، انتخاب مدیر اجرایی، نظارت مالی مناسب، حفظ و یکپارچگی مسئولیت پاسخگویی، برنامه‌ریزی سازمانی موثر، استخدام اعضای جدید و ارزیابی عملکرد هیئت‌مدیره، تقویت جایگاه عمومی سازمان، تعیین، نظارت و تقویت برنامه‌ها و خدمات سازمان و حمایت از مدیر اجرایی و ارزیابی عملکرد آن (Gregory, 2007).
هیئت‌مدیره به‌منظور اجرای وظایف خود به صورت کارا و مؤثر، مجبور به برقراری ارتباط با سهامداران، حسابرسان، کمیته‌های حسابرسی و سایر ارکان دخیل در شرکت است. سهامداران اغلب به‌خاطر محدودیت ساختار شرکتی و سایر محدودیت‌ها قادر به نظارت و کنترل مدیریت نیستند. این سهامداران با سازو‌کار تعیین هیئت‌مدیره شرکت، بر عملکرد مدیر واحد اقتصادی به صورت غیر‌مستقیم نظارت می‌کنند و مسئولیت آنها نظارت بر عملکرد مدیر واحد اقتصادی و همراستا کردن منافع مدیر با منافع سهامداران است (حساس‌یگانه و پاکیزه، 1384).
در واقع، بررسی عملکرد هیئت‌مدیره در قبال وظایف قانونی و تعهدات آنها در قبال سهامداران شرکت، حق قانونی سهامداران است. علاوه بر این، هیئت‌مدیره نسبت به صحت و ارائه منصفانه صورتهای مالی واحد تجاری مسئولیت دارد. از این‌رو، هیئت‌مدیره باید به‌منظور دستیابی به اطلاعات و صورتهای مالی صحیح و منصفانه، به‌طور مستمر سیاستها و روشهای حسابداری مناسب را بر اساس استانداردهای موجود به‌کار برده و در صورت نیاز از براوردهای منطقی و محتاطانه استفاده کند.
در صورتی روشها و رویه‌های حسابداری و سایر کنترلهای مالی می‌توانند موثر واقع شوند که به‌وسیله حسابرسان داخلی و نیز کمیته حسابرسی به‌طور منظم بررسی شوند. از سوی دیگر، باید نوعی ارتباط حرفه‌ای بین حسابرسان و مدیرانی که صورتهای مالی تهیه‌شده به‌وسیله آنها مورد حسابرسی قرار می‌گیرد، برقرار شود و حسابرسان باید در جهت همکاری با مدیران کار کنند، نه علیه آنها.
نقش هیئت‌مدیره در این بین، تلاش جهت سهولت هر چه بیشتر رابطه بین حسابرسان و مدیریت است (حساس‌یگانه و معیری، 1387). تحقیقی که در شرکتهای بریتانیایی انجام شده است، نشان می‌دهد که روابط بین مدیران، حسابرسان و سهامداران محدود به روابط قانونی است و تمامی این گروه‌ها بخشی از کل واحد تجاری هستند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در برهه‌ای از زمان، سهامداران به مدیر واحد تجاری تبدیل و طی گذشت زمان مدیران به حسابرسان و ناظران فعالیتهای واحد تجاری مبدل می‌شوند. بر این اساس، صورتهای مالی و سایر گزارشهای مالی، به‌وسیله مدیریت و جهت ارائه به سهامداران تهیه می‌شود و برخی از سهامداران به‌عنوان حسابرس، وظیفه بررسی و اعتبار‌دهی نسبت به صحت و منصفانه بودن آنها را بر عهده دارند (حساس‌یگانه و معیری، 1387).
هیئت‌مدیره در راستای حمایت از سهامداران، در تلاش است تا از طریق ارتباط با کمیته‌های ویژه،‌ وظایف اجرایی و نظارتی خود را به‌صورت کارا و موثر انجام دهد. وضعیت کمیته‌های ویژه در شرکتهای مختلف متفاوت است و بستگی به اندازه و ماهیت شرکت دارد. هر کدام از کمیته‌های ویژه، وظایف خاصی را انجام می‌دهند و به‌صورت مشترک به وظایف تصمیم‌گیری و نظارتی هیئت‌مدیره کمک می‌کنند. در شکل 1 ساختاری از ارتباط هیئت‌مدیره با کمیته‌های ویژه، نشان داده شده است (Xinlong, 2006).
کمیته حسابرسی، یکی از موثرترین کمیته‌هایی است که با هیئت‌مدیره در ارتباط است. این کمیته طی قرن بیستم به‌منظور ایجاد همکنشی بین مدیریت و حسابرس مستقل تشکیل شد. اعضای کمیته حسابرسی بیشتر شامل اعضای غیر‌موظف هیئت‌مدیره هستند که بین حسابرس مستقل و حسابرس داخلی همبستگی ایجاد می‌کنند (حساس‌یگانه و پاکیزه، 1384).
 

کمیته حسابرسی
کمیته حسابرسی، کمیته‌ای است متشکل از اعضای هیئت‌مدیره که به‌طور معمول از سه، تا پنج مدیر غیر‌موظف (یعنی نه مدیر اجرایی شرکت و نه در استخدام شرکت) تشکیل می‌شود. نبود مدیران موظف در کمیته حسابرسی سبب می‌شود حسابرسان بتوانند مسائلی چون نقاط ضعف کنترلهای داخلی، اختلاف‌نظر با مدیریت درباره اصول و روشهای حسابداری، نشانه‌های احتمالی از سوء‌استفاده‌های مدیریت و سایر اعمال غیرقانونی مسئولان شرکت را با کمیته حسابرسی صریحتر مطرح کنند.
تماسهای کمیته حسابرسی با حسابرسان، اطلاعات به‌موقعی درباره وضعیت مالی شرکت و نیز اطلاعات لازم برای ارزیابی کارایی و درستکاری مدیریت را در اختیار هیئت‌مدیره شرکت قرار می‌دهد (حساس یگانه و حسینی بهشتیان، 1381). در واقع، کمیته حسابرسی مسئول نظارت بر حاکمیت شرکتی، فرایند گزارشگری مالی، ساختار کنترل داخلی، عملکرد حسابرس داخلی و فعالیتهای حسابرس مستقل است و به نیابت از هیئت‌مدیره و از طریق اطمینان‌بخشی نسبت به پاسخگویی شرکت، از سرمایه‌گذاران حمایت می‌کند (Rezaee et al., 2003).
این کمیته، جهت حفظ منافع سهامداران باید نگرش جست‌و‌جو‌‌گرانه‌ای برگزیند و قضاوتهای مدیریت را مورد سؤال قرار دهد. از این‌رو، ترکیب و ساختار کمیته‌های حسابرسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از طرفی دیگر، ترکیب کمیته حسابرسی، محرک اصلی اثربخشی است .(Ferreira, 2008) علاوه بر این، کمیته حسابرسی نوعی ابزار پاسخگویی است که نقش حیاتی در مدیریت مالی و محیطهای داخلی واحدهای تجاری بخش عمومی ایفا می‌کند. کمیته‌های حسابرسی به‌طور فزاینده‌ای جزء جدایی‌ناپذیر ساختارهای کنترلی و خط‌مشی‌های راهبردی در بخش خدمات خصوصی و عمومی در نظر گرفته می‌شود (Van der Nest, 2008). در واقع، کمیته حسابرسی باید به گونه‌ای عمل کند که وظایفش، پاسخگوی تغییرات و نوآوری محیط تجاری وتجربیات امروزی باشد (کثیری، 1384).

نقش و مسئولیت کمیته حسابرسی
این کمیته، به‌عنوان پل ارتباطی بین حسابرسان داخلی و مستقل و هیئت‌مدیره تلقی می‌شود، و فعالیتهای آن شامل بررسی انتصاب حسابرسان، دامنه کلی حسابرسی، نتایج حسابرسی، کنترلهای مالی داخلی و اطلاعات مالی جهت انتشار است. علاوه بر این، وجود یک کمیته حسابرسی در شرکت، نظارت انتقادگونه از گزارشگری مالی شرکت و فرایند‌های حسابرسی را فراهم می‌کند. علاوه بر گزینش حسابرسان، تعیین دستمزد و حفظ یا اخراج حسابرسان نیز بر عهده کمیته حسابرسی است (Zulkarnain et al., 2007).
کی‌پی‌ام‌جی (KPMG)، مسئولیتهای کمیته حسابرسی را در 3 حوزه اصلی طبقه‌بندی کرده است (شکل 2).
در واقع، بررسی و تجزیه‌وتحلیل تغییرات با اهمیت در رویه‌های حسابداری و تعدیلهای پایان سال و همچنین بررسی و تجزیه‌وتحلیل براوردها و قضاوت‌های حسابداری، جزئیترین نقشهای کمیته حسابرسی به‌شمار می‌رود. اساس گزارشگری مالی، سیستمهای کنترل داخلی و ارزیابی ریسک هستند. سه نقش مهم کمیته حسابرسی در سیستمهای کنترل داخلی و ارزیابی ریسک، بررسی و نظارت بر برنامه‌ها، فرایند و در نتیجه گزارش حسابرس داخلی، بررسی و نظارت بر اثربخشی روشهای ارزیابی ریسک شرکت و بررسی و تجزیه‌وتحلیل کفایت و اثربخشی کنترلهای مالی و حسابداری داخلی شرکت است (Zulkarnain et al., 2007). پس از وضـع قانون ساربیـنز آکسـلی (Sarbanes Oxley) در امریکا در سال 2002 و دیگر قوانین وضع‌شده به‌وسیله سایر مراجع قانونی، این کمیته نقش با اهمیتی در موضوع حاکمیت شرکتی بر عهده گرفته و وظایف و اختیارات آن بیشتر شده است.
الزامات خاصی قانون ساربینز آکسلی نسبت به کمیته‌های حسابرسی وضع کرده است؛ از جمله انتخاب تمامی اعضای کمیته‌های حسابرسی از بین اعضای مستقل هیئت‌مدیره، دخالت این کمیته در مسائل مشورتی، انتخاب تیم حسابرسی مستقل و نظارت بر کار حسابرسان مستقل به‌وسیله این کمیته، کفایت تامین مالی این کمیته جهت ایفای صحیح وظایف، تخصص مالی دست‌کم یکی از اعضای کمیته حسابرسی با توجه به قوانین وضع‌شده از سوی بورس اوراق بهادار و گزارش حسابرسان مستقل از رویه‌های حسابداری مهم به‌کار گرفته‌شده از سوی صاحبکار خود به کمیته حسابرسی (Rezaee et al., 2003).

شکل 2 - مسئولیتهای اصلی کمیته حسابرسی

کمیته حسابرسی به‌عنوان یک کمیته فرعی هیئت‌مدیره تلقی می‌شود و در یک مقام مشورتی یا مصلحت‌اندیش فعالیت می‌کند. وظایف این کمیته مستقیماً در ارتباط با پاسخگویی به فعالیتهای انجام‌شده به‌وسیله هیئت‌مدیره است. ساختار هیئت‌مدیره و کمیته حسابرسی، توازن بین مدیران اجرایی و غیر اجرایی، رئیس کمیته حسابرسی و یکپارچگی و استقلال و هدفهای شخصی اعضای کمیته حسابرسی، از جمله عوامل مؤثر در استقلال کمیته حسابرسی است (Ferreira, 2008). بسیاری، اهمیت کمیته حسابرسی به عنوان ابزاری نظارتی در شرکتها را مورد تاکید قرار داده‌اند.
اما با این حال، تحقیقات تجربی نتایج همسانی در مورد منافع بدست‌آمده از کمیته حسابرسی را نشان نمی‌دهد و همین مسئله موجب شده است تا شرکتها نه‌تنها استفاده از کمیته حسابرسی را در نظر بگیرند، بلکه ویژگی‌های عملکرد آنها مثل تجربه و استقلال را نیز مورد توجه قرار دهند. مدیران زمانی ممکن است اثربخشی کمیته حسابرسی را خدشه‌دار کنند که با ایجاد کمیته حسابرسی وابسته به مدیریت بتوانند بر فرایند تصمیم‌گیری هیئت‌مدیره تاثیر‌گذار باشند. به‌دلیل اهمیت این مسئله در اثربخشی کمیته حسابرسی و حاکمیت شرکتی، استاندارد‌گذاران باید در جستجوی راههایی برای تضمین این مسئله باشند و مانع از محدودیت ایجاد شده توسط مدیران بر عملکرد کنترلی کمیته حسابرسی شوند (Barbadillo, 2007). موفقیت کمیته حسابرسی در ایفای وظیفه نظارتی خود کاملاً به روابط این کمیته با سایر اعضای گروه حاکم بر شرکت از قبیل مدیران، حسابرسان مستقل، حسابرسان داخلی، هیئتهای قانونی، مشاوران حرفه‌ای و مراجع تدوین‌کننده استانداردها بستگی دارد (حساس‌یگانه و معیری، 1387).

همکاری کمیته حسابرسی با حسابرسان مستقل
بیشتر حسابرسان مستقل انتظار دارند که طی سال، کمیته حسابرسی همکاری آنها را طلب کند. حسابرسان مستقل به این خدمت به‌عنوان بخشی از مسئولیت حرفه‌ای خود نگاه می‌کنند. از زمانی که فعالیت کمیته حسابرسی افزایش یافته، این نوع خدمات رشد فوق‌العاده‌ای داشته است (حساس‌یگانه و حسینی بهشتیان، 1381).
تمرکز اصلی گروه مشورتی هیئت نظارت عمومی بر استقلال حسابرسان (1994)، بر نقش کمیته حسابرسی بوده است و پیشنهادهای مطرح‌شده در این گروه بر اهمیت نقش استقلال حسابرسان در بهبود اثربخشی کمیته حسابرسی تاکید دارد. برای مثال، در گزارش مربوط به این گروه بیان شده که جهت افزایش ارزش استقلال حسابرسی، اعضای هیئت‌مدیره و کمیته حسابرسی باید نظرهای حسابرسان مستقل را به‌عنوان توصیه‌های حرفه‌ای درباره مناسب بودن اصول حسابداری به‌کار گرفته‌شده یا پیشنهادی جهت شفافیت افشاهای مالی و همچنین میزان تهاجمی یا محافظه‌کار بودن اصول حسابداری و براوردها، مورد توجه قرار دهند (کثیری، 1384). از این‌رو، کمیته حسابرسی استقلال حسابرس را تقویت می‌کند. در واقع، حسابرس در صورتی کاراتر، اثربخش‌تر و مستقلتر است که کمیته حسابرسی مسئول انتصاب و تعیین حق‌الزحمه‌های حسابرس باشد (Zulkarnain et al., 2007).
هیئت استانداردهای حسابرسی انجمن حسابداران رسمی امریکا، در بیانیه شماره 61 استانداردهای حسابرسی با عنوان «ارتباط با کمیته حسابرسی»، حسابرسان مستقل را در مواردی مشخص، به ارتباط با کمیته حسابرسی ملزم کرده است. این ارتباطات برای افزایش جریان اطلاعات سودمند از حسابرسان به سمت کمیته حسابرسی و کمک به اعضای کمیته و نظارت بر فرایند گزارشگری مالی و افشای مراحلی که مدیریت مسئولیت آن را بر عهده دارد، مفید است. در نتیجه، در سازمانهای بزرگتر و پیچیده‌تر، این اطلاعات به‌عنوان ابزاری مهم در تصمیم‌گیری دقیق دارای ارزش بیشتری می‌شود.
حسابرسان به‌عنوان کارشناسان حسابرسی و موضوعهای حسابداری می‌توانند به کمیته حسابرسی در بهتر انجام دادن وظیفه نظارتی فرایند گزارشگری مالی کمک فراوانی کنند (حساس‌یگانه و حسینی بهشتیان، 1381). در نهایت باید اذعان کرد که کمیته حسابرسی هر گونه اختلاف نظر بین حسابرس مستقل و مدیریت را برطرف می‌کند (Van der Nest, 2008).

نتیجه‌گیری
بحرانهای مالی اخیر، باعث مطرح شدن سئوالهای بسیاری در خصوص نقش و روابط موجود در ساختار حاکمیت شرکتی شده است.
در این مقاله به‌منظور حمایت و افزایش مسئولیت پاسخگویی در برابر سهامداران، به مسئولیت‌ها و روابط بین حسابرسان، کمیته‌های حسابرسی و هیئت‌مدیره پرداخته شد. در این مقاله به این موضوع پی برده شد که سهامداران به دلیل وجود محدودیت شرکتی و بسیاری از محدودیت‌های دیگر، قادر به نظارت بر عملکرد مدیریت نیستند. این موضوع ضرورت وجود حاکمیت شرکتی با کنترل داخلی قوی را به دنبال دارد. لازمه چنین سازوکاری، برقراری ارتباطی مناسب و به‌موقع از سوی حسابرسان، کمیته‌ حسابرسی و هیئت‌مدیره است. بررسی نقش و روابط هر یک با دیگری نشان می‌دهد که همه به نوعی در تلاشند تا با برقراری ارتباطی موثر، از سهامداران حمایت کنند. در این راستا، هیئت‌مدیره با کمیته‌های ویژه‌ای ارتباط برقرار می‌کند و با کمک آنها وظایف اجرایی و نظارتی خود را انجام می‌دهد. کمیته حسابرسی از جمله این کمیته‌ها است و از طریق گزینش نگرش جستجو‌گرانه، قضاوتهای مدیریت را مورد سؤال قرار می‌دهد. علاوه بر این، تقویت استقلال حسابرس را به‌دنبال دارد و با برقراری ارتباط با آن به پیدایش جریان اطلاعاتی سودمند جهت تصمیم‌گیری، کمک می‌کند.
در نهایت، پیشنهاد می‌شود تحقیقات آینده به آزمون عوامل مختلف در بهبود روابط حسابرسان، کمیته حسابرسی و هیئت‌مدیره و به دنبال آن کنترلهای داخلی قویتر و کیفیت بالای گزارشگری مالی بپردازند و در راستای حمایت از سهامداران اهتمام جدی به خرج دهند.

منابع:
• حساس‌یگانه یحیی و سید‌ محمد حسینی بهشتیان، تأثیر وجود کمیته حسابرسی بر حسابرسی مستقل، کنترلهای داخلی و گزارشگری مالی، مطالعات مدیریت، شماره 35 و 36، 1381، 90-67
• حساس‌یگانه یحیی و کامران پاکیزه، کیفیت گزارشگری مالی، حسابرسی و حاکمیت شرکتی، حسابدار، شماره 182، 1384، 45-40
• حساس‌یگانه یحیی و مرتضی معیری، حاکمیت شرکتی، حسابرسی و کمیته حسابرسی، حسابدار، شماره 200، 1387، 66-57
• کثیری حسین، نحوه تشکیل و وظایف کمیته حسابرسی، دانش حسابرسی، شماره 15، 1384، 13-4
• Barbadillo R. E., B. E. Lopez and G. A. Nieves, Managerial Dominance and Audit Committee Independence in Spanish Corporate Governance, Journal Manage Governance, Vol. 11, No. 3, 2007, pp. 311-352
• Ferreira I., The Effect of Audit Committee Composition and Structure on the Performance of Audit Committees, Meditaria Accountancy Research, Vol. 16, No. 2, 2008, pp. 89-106
• Gregory T. P., Assessing Board Members in the Nonprofit Organizational Arena: Increased Board Responsibilities Dictated By Sarbanes Oxley, Journal of Business and Economics Research, Vol. 5, No. 7, 2007, pp. 1-6
• Rezaee Z., O. K. Olibe, and M. George, Improving Corporate Governance: The Role of Audit Committee Disclosures, Managerial Auditing Journal, Vol. 18, No. 6-7, 2003, pp. 530-537
• Van der Nest D. P., The Perceived Effectiveness of Audit Committees in the South African Public Service, Meditaria Accountancy Research, Vol. 16, No. 2, 2008, pp. 175-188
• Xinlong S., Research on New Developments of Corporate Governance, Board of Directors and Management Accounting, Journal of Modern Accounting and Auditing, Vol. 2, No. 4, 2006, pp. 37-48
• Zulkarnain S. M., M. A. A. Hamid, S. S. M. Saad, and G. E. Jonathan, Audit Committee Authority and Effectiveness: The Perceptions of Malaysian Senior Managers, International Research, Journal of Finance and Economics, Vol. 8, No. 1, 2007, pp. 41-56

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: